Wat is Universal Design for Learning (UDL)? (2024)

Aan de basis van het concept staat het streven naar meer inclusie voor personen met een beperking in de samenleving. Het VN-verdrag voor de Rechten van Personen met een Handicap omschrijft universeel ontwerp als ‘het ontwerpen van producten, omgevingen, programma’s en diensten die door iedereen in de ruimst mogelijke zin gebruikt kunnen worden, zonder dat een aanpassing of een speciaal ontwerp nodig is’.

Hoe vertaalt zich dat in de praktijk? Een trap met een zware deur, bijvoorbeeld, strookt niet met de principes van universeel ontwerp. Een openbaar gebouw betreed je via een loopbrug en een deur die automatisch opengaat. Op die manier kunnen personen in een rolstoel, met een kinderwagen of iemand met een looprekje zelfstandig het gebouw binnengaan.

Toegankelijkheid is een basisrecht, dat is opgenomen in het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met een Handicap. In 2009 heeft ons land dat verdrag ook officieel bekrachtigd. Overheden zijn daardoor verplicht om integrale toegankelijkheid zoveel mogelijk waar te maken. Hetzelfde geldt voor andere organisaties of personen die zich tot een publiek richten. Dat principe trekt men door in het onderwijs.

UDL vertrekt vanuit diversiteit als norm. Door diversiteit als uitgangspunt te nemen, kan een grotere groep mensen gebruikmaken van je leertraject.

UDL staat voor een totaalaanpak die is bedoeld om tegemoet te komen aan de verschillende onderwijsbehoeften van individuele cursisten. Dit model springt flexibel om met materialen, doelstellingen, methoden en evaluatievormen. Maar het blijft de lat wel hoog leggen. Voor élke cursist.

Het grootste voordeel? Een proactieve totaalaanpak werkt veel efficiënter dan individuele oplossingen achteraf . Op termijn zal die werkwijze dan ook minder duur uitvallen. En ze is minder stigmatiserend.

Maar hoe doe je dat precies, een proactieve totaalaanpak uitwerken?

Bij UDL vertrek je van drie vragen om een leertraject vorm te geven: Waarom leer je? Wat leer je? En hoe leer je? Vanuit die principes volgen negen richtlijnen. Die kan je als bouwstenen gebruiken.

Het doel is om binnen die drie principes telkens meerdere opties aan te bieden. Dat levert voor elke cursist leerwinst op: ze kunnen bewust kiezen voor de optie die hen op dat moment het beste ligt. Behalve leerwinst halen de cursisten ook veel motivatie uit die werkwijze. Omdat ze veel inspraak hebben in hun eigen leerproces.

Drie principes en negen richtlijnen vormen dus het kader van UDL. We nemen ze als basis voor enkele concrete tips. Het is onwaarschijnlijk dat je meteen alle negen richtlijnen in de praktijk kan brengen. Duid daarom aan welke je nu al toepast. En bekijk welke andere richtlijnen je stapsgewijs kan integreren in jouw aanpak.

Probeer betrokkenheid en engagement te vergroten (Waarom?)

• Wek interesse op. Bied keuzemogelijkheden aan over lesinhouden, vertrek van de leefwereld van je cursisten en maak de content zo relevant.
• Stimuleer inzet en doorzettingsvermogen. Formuleer kortetermijndoelen, werk in groepjes en leer cursisten hoe ze feedback kunnen geven op elkaars werk.
• Ondersteun het leerproces. Stimuleer zelfreflectie, organiseer een rollenspel, film een oefening en laat cursisten dit bekijken en zichzelf feedback geven.

Bied informatie op verschillende manieren aan (Wat?)

• Spreek verschillende zintuigen aan. Geef mondelinge, schriftelijke en visuele instructies voor dezelfde inhoud.
• Bied structuur en verduidelijk. Leg nieuwe woorden en symbolen uit, gebruik eenvoudige taal, ondersteun het decoderen van tekst, getallen en symbolen.
• Bevorder inzicht. Geef meerdere mogelijkheden om de leerinhoud te begrijpen, ondersteun informatieverwerking en visualisering, beklemtoon hoofdzaken en duid verbanden aan.

Voorzie in meerdere mogelijkheden tot actie en expressie (Hoe?)

• Bied verschillende opties voor fysieke verwerking aan. Denk aan rollenspellen, groepswerken, presentaties, een quiz, …
• Geef meerdere opties voor expressie en communicatie. Zorg voor duidelijke en gevarieerde feedback, evalueer op verschillende manieren en momenten.
• Ondersteun het opstellen van doelen, plannen en strategieën. Maak duidelijk wat je verwachtingen zijn, help cursisten om zelf doelen te stellen en te communiceren, help een realistische planning opmaken.